Kabanata 33

paghahanda
​

“Maglalaan ang Agta ng mga pana at palaso,” sambit ni Raniag.
“Gayon din ang Samtoy sa mga bangkang panlayag,” dagdag ni Babacnang Darata.
 
Isa-isa nilang inihain ang kanilang maitutulong sa nalalapit na digmaan at nakamamanghang masilayan ang kanilang katapatan sa Hara.
 
“Ang Golot ay magbibigay ng kaukulang bahagi ng makakain ng mga mandirigma,” saad ni Apo Lawig.
“Mga sandatang pinatalim ng mga bato ang maibabahagi ng Idjang,” pagtatapos ni Mapalon Arayu.
 
Bakas sa kanilang mga mukha ang kanilang pinapasang tungkulin bilang pinuno ng kanilang mga nayon. Tahimik akong nagmamasid sa kanilang mga mungkahi nang bigla na lamang sumilay sa aking paningin, hindi lamang ang kanilang mga marka, kundi ang kanilang mga pintakasi: sina Apo Init Urduja, Apo Bulan, Apo Tala ng Kaboloan; Apo Angalo ng Samtoy; Apo Pawi ng Agta; Apo Iraya ng Idjang;  at Apo Lawig ng Golot.
 
Agad kong iniyuko ang aking ulo at nagbigay galang sa mga diyos at diyosa na narito sa Balay Parsua. Ngayon lamang nangyari na nagpakita ang higit sa dalawang diyos at diyosa sa kanilang tunay na hilagyo. ngunit hindi batid ng mga pinuno ang nangyayari sapagkat sila ay abala sa pagpupulong. Handa na akong tawagin ang kanilang pansin nang ako ay pigilan ni Apo Angalo.
 
“Hindi na kailangan pa,” aniya.
 
Sa pagkakataong ito ko lamang napagtanto kung gaano kahirap huminga sa kanilang harapan. Ang ganitong uri ng pagtitipon ay bihira, lalo pa’t kamakailan lamang ay hindi nagparamdam ang mga diyos at diyosa sa loob ng mahabang panahon.
 
Tulad ko ay nakamasid sila sa mga pinunong kanilang nais pagsilbihan. Saka ko lamang napansin na nakatitig na sa akin si Urduja nang tawagin niya ang aking ngalan.
 
“Sayi. Tila wala ang iyong isipan sa pook na ito.”
Agad akong napayuko. “Ipagpaumanhin ninyo, Hara.”
 
Muli akong napatingin sa mga diyos at diyosang nakaligid sa amin at salungat sa kanilang sinambit, bakas sa kanilang mga mukha ang kanaisang sila ay bigyang galang at pansin.
 
“Hara, mga iginagalang na Datu,” aking saad. “Nais kong ihayag na narito ang inyong mga pintakasi.”
 
Sa pagbitiw ko ng mga katagang iyon ay nagbago ang badya sa kanilang mukha—una’y pagkagulat na agad napalitan ng saglit na kalituhan, ngunit mas nanaig ang kanilang kapitagan tungo sa kani-kanilang mga pintakasi. Halos sabay-sabay silang lumuhod at nagbigay galang bagaman hindi nila nakikita ang mga ito.
 
“Isang madugong digmaan,” hayag ni Apo Init mula sa likuran ni Urduja. “
 
Ang kanyang nagbabagang mga sandata ay kanyang ipinatong sa balikat ni Urduja at muling sumilang ang kanyang marka sa ulunan ng Hara. Ganoon din ang ginawa ng iba pang pintakasi habang si Bulan ay patuloy lamang na nanatili sa aking tabi.
 
Tila rumagasa ang kayraming sanaysay sa aking isipan, mga pangitaing hindi tiyak ang ibig sabihin, at isang talata ang binitiwan ng aking gunita.
 
Bilang diyos at diyosa ng Hilaga,
tanggapin ang aming pagpapala;
Isang digmaang nagbabadya,
Dugo ay dadanak sa lupa;
Kaisa ng mga pintakasi,
Kamtan ang minimithing wagi.
 
Agad ding naglaho ang mga diyos at diyosa matapos kong maihayag ang mga iyon at nanatiling nakatitig ang mga pinuno sa akin, ngunit agad din silang nagpatuloy sa pagbabanghay ng taktika bilang sagot sa basbas ng kanilang mga pintakasi.
 
“Marapat lamang,” sambit ni Urduja matapos ihayag ni Ridge ang ilan sa kanyang mga plano.
 
Isa-isang nagpaalam ang mga pinuno upang ihanda ang kanilang mga nayon at naiwan sa talaan ang mga gabay ni Urduja.
 
“Hara,” panimula ni Ditan at gumuhit ang agam-agam sa kanyang mukha. “Ang paggawa ng sandata ay hindi maaaring madaliin.”
 
Nais ni Urduja na mapabilis ang pagpapanday ng mga sandatang gagamitin ng mga mandirigma at Kalakian at binigyan niya ng tatlong araw si Ditan upang maisakatuparan ito.
 
“Tatanggapin ko kung ilan man ang iyong mayari,” tugon ni Urduja. “Bilang punong panday, ikaw ay aking aasahan, Ditan.”
 
Lumisan si Urduja matapos bitiwan ang mga salitang iyon at nabalot ng katahimikan ang talaan. Hindi man sambitin ay batid kong nag-aalala ang lahat sa kanyang kalagayan, lalo pa at mayroong nalalapit na digmaan.
 
Isang malalim na paghinga ang aking binitiwan, pilit na ikinakalma ang aking isipan.
 
“Isa lamang ang ating pangunahing tungkulin,” saad ko at napako ang kanilang mga tingin sa akin. “Iyon ay ang tiyakin ang kaligtasan ng Hara at ng Kaboloan.”
 
Tahimik silang sumang-ayon at isa-isa na ring nagsilabasan ang mga gabay. Tanging si Ridge at ako na lamang ang narito. Muli siyang naupo at tinitigan ang mapang kanyang ipinakita niya sa mga pinuno kanina. Tiyak na mabigat ang pasan niyang tungkulin sapagkat sa kanyang pag-iisip nakasasalay ang kapakanan ng kahilagaan.
 
Lumapit ako sa kanya at umupo sa kanyang tabi.
 
“Tila malalim pa rin ang iyong iniisip,” ani ko.
Isang hapong ngiti ang sumilay sa kanyang labi. “Nais kong masunod ang mga mangyayari sa aking isipan, ngunit batid ko ring hindi lahat iyon ay aking maisakatutuparan.”
 
Sa aking tingin, nakamamangha na may kakayahan siyang kumatha ng mga plano upang matiyak na magwawagi ang Hilaga laban sa Timog kahit na higit na mas bata siya sa mga pinuno at mas may dunong sila sa digmaan.
 
“Mayroon kang basbas ni Apo Tala,” simula ko at nalipat ang kanyang tingin sa akin. “Tiyak na ikaw ay kanyang gagabayan.”
Muli siyang ngumiti. “Hindi ko pa rin mawari kung bakit pati ako ay kanyang napili.”
 
Sa katunayan, maging ako ay nagtataka rin. Ayon kay Bulan, isa lamang ang pinipili ng mga pintakasi sa bawat salinlahi.
 
“Marahil ay dahil iisa lamang ang inyong ugat ni Bagim,” paghahaka ko. “Hindi ba’t siya ang iyong ninuno?”
“Maaari,” tugon niya at isang malalim na buntong-hininga ang kanyang pinakawalan. “Sana lamang ay maging karapat-dapat ako sa kanyang ngalan.”
 
Matapos noon ay tumungo ako sa aking balay at nagpahinga. Sapagkat walang buwan sa kalangitan nang halos isang linggo ay marapat lamang na ako ay maghanda.
 
***
 
Sa nakaraang tatlong araw ay maraming pagbabago ang naganap, hindi lamang sa Kaboloan kundi sa buong Kahilagaan.
 
Nagkaroon ng talakop ang hangganan ng Kaboloan mula sa Sambal at Lui-sin ng Gitnang Kapatagan. Matatayog at matutulis na kahoy ang itinayo bilang bakod habang nasa likod noon ay ang moog ng aming mga mandirigma. Hindi naman inalala ng Agta at Golot ang kanilang mga hangganan sapagkat may likas na kaharangan na pumapagitan sa kanilang mga pook at sa kapatagan—ang dakilang bulubundukin at kagubatan sa hilaga.
 
Nakaantabay naman ang mga manlalayag sa karagatan gamit ang mga Karakowa, o bangkang pandigma, sa pamumuno ni Babacnang Darata at Mapulon Arayu bilang sila ang bihasa sa labanan sa katubigan. Ang mga bata at babaeng hindi kasapi sa Kalakian at banghay ng mamamana ay inihatid sa ligtas na kakahuyan ng Golot.
 
Sa ikaapat na araw matapos ang unang sagupaan sa pagitan ng Hilaga at Timog, tila pigil ang hininga ng bawat mandirigma, nag-aabang sa maaaring panimula ng pagdanak ng dugo.
 
Ang mga pinuno ay nanatili sa kani-kanilang mga nayon, nakaantabay sa atas ng Hara habang binabantayan ang kanilang nasasakupan. Samantala, narito naman ang mga gabay sa Balay Parsua, naghihintay sa pagdating ni Urduja, kasabay ng unti-unting paglubog ng araw.
 
Nakasuot ng kalasag-pandigma sina Anam at Bagim, na ayon kay Ditan ay gawa sa balat ng kalabaw at makakapal na lubid. Sa gilid ni Anam ay isang hindi pangkaraniwang sibat na mayroong tulis sa magkabilang dulo, isang naaayon na sandata sa isang Kalakian na bihasa sa pangangabayo. Kampilan at kris, o maliit na palakol, naman ang nasa magkabilang baywang ni Bagim. Malinaw rin ang mga marka sa kanilang katawan—isang tanda kung ilang ulo na ng kalaban ang kanilang napugot. Sa pagkakataong ito, aking napagtanto kung gaano kalakas ang dalawang mandirigma sa tabi ni Urduja.
 
Samantala, tila lupaypay na ang katawan ni Ditan matapos ang pagpapanday ng higit isandaang kalasag at sandatang nababagay sa bawat Kalakian at mandirigma. Ngunit pansin ko rin ang tila lungkot sa kanyang mga mata. Marahil ay hapo lang ang kanyang isip matapos ang paggawa ng kanyang tungkulin.
 
Si Ridge ay nakasuot ng kanggan at tapis na kulay pula, kaiba sa kanyang karaniwang puti na isinusuot, tanda na isa siya sa pinuno ng labanan bilang pantas.
 
Nasilayan namin si Urduja na papasok sa balay. Gaya nina Anam at Bagim ay pandigmang kasuotan din ang kanyang gayak. Sa kanyang baywang ay nakasabit ang kanyang kampilan habang pana at palaso naman ang nasa kanyang likuran.
 
Ngunit bago pa makapagbigay-pugay ang kanyang mga gabay, isang nakabibinging tunog ng tambuli ang bumalot sa buong Kaboloan.
 
“Anong—”
“Hara—!”
 
Napatigil ang isang taga-Agta na tila nagmadaling tumungo rito. Bakas sa kanyang mukha ang takot at pag-aalala.
 
“Idulog mo ang iyong balita,” utos ni Urduja.
“Hara . . . ang mga taga-Timog . . .”
Napakunot ang noo ni Urduja. “Ano ang nangyari?”
“Patungo ang kanilang hukbo sa hangganan ng Agta sa silangan. Sila’y patungo sa aming kagubatan.”
“Ngunit ang kabundukan—”
“Patuloy silang naglalakbay sa kagubatan at kabundukan. Ayon kay Raniag, marahil ay napagtanto nilang mas ligtas na dumaan doon kaysa sa kapatagan kung saan may naghihintay na mga mandirigma sa kanila.”
 
Halos nanlamig ang aking katawan nang marinig ko iyon at tila may agam-agam na sumisilip sa aking isipan. Nagkataon lamang ba na iyon ang kanilang daan na tinahak gayong walang moog at talakop na itinayo hangganan ng Agta? O ‘di kaya ay . . .
 
“Bagim!” sigaw ni Urduja at agad tumayo si Bagim. “Madali ka at tayo ay tutungo sa Agta.”
“Masusunod, Hara.”
“Anam. Nasa iyong mga kamay ay kaligtasan ng Kaboloan,” dagdag niya.
Agad na yumukod si Anam. “Masusunod, Hara.”
 
At sa pag-alis nina Bagim at Urduja ay nagsimulang gumuho ang mga banghay ng pantas. Sa paglubog ng araw, dugo ang dadanak sa nayon ng Kaboloan. ​

---

<< Kabanata 32

Kabanata 34 >>

---